In de Nederlandse gemeente Eede dat net over de grens met België gelegen is, staan er een drietal herdenkingsmonumenten gegroepeerd op het Koningin Wilhelminaplein.
Het nationaal monument “De Nederlandse Maagd” werd daar geplaatst ter herinnering aan het feit dat op 13 maart 1945 koningin Wilhelmina voor het eerst sinds haar vertrek naar Londen weer voet op Nederlandse bodem zette.
Op 13 mei 1940, drie dagen nadat de Duitse troepen Nederland waren binnengevallen, vluchtte koningin Wilhelmina op de Britse destroyer ‘H.M.S. Hereward’ naar Engeland. Hier zou ze gedurende de rest van de Nederlandse bezetting in ballingschap blijven. Nadat het zuiden van Nederland in de zomer van 1944 was bevrijd, werden plannen gemaakt om de koningin een bezoek te laten brengen aan de bevrijde gebieden. Deze plannen konden in maart 1945 worden gerealiseerd. Vanuit het eveneens bevrijde België stapte de vorstin op 13 maart bij Eede de Belgisch-Nederlandse grens over. Later zou ze in haar autobiografie ‘Eenzaam maar niet alleen’ deze gebeurtenis beschrijven als één van de grootste gebeurtenissen uit haar leven.
Na de oorlog ontstonden al spoedig plannen om deze gebeurtenis te herdenken met een monument. Begin de jaren vijftig werd daartoe een opdracht gegeven aan beeldhouwer Peter Roovers (1902-1993). Hij ontwierp een zuil met daarop een staande Nederlandse Maagd die het Nederlandse Rijkswapen in haar handen draagt. De zuil is drie meter hoog, het beeld erop 1 meter 80 cm. Roovers zelf omschreef het beeld als volgt:
'Als ergens iets bijzonders gebeurd is, en men wil dat niet vergeten, dan zou men, primitief gedacht, een paal in de grond slaan en er het feit op vermelden – Hier gebeurde het. – Zo in Eede, een grote paal (in dit geval een obelisk), met als versiering een meisjesfiguur, die het koninklijk wapen naar Nederland terugbrengt.’
Op de sokkel valt te lezen: ‘HIER KEERDE OP 13 MAART 1945 ONZE LANDSVROUWE TERUG TOT HAAR VOLK.’ Het beeld werd op 13 maart 1954 onthuld door koningin Juliana.
In 1984 zijn drie onderdelen aan het monument toegevoegd: een geallieerd rupsvoertuig (brencarrier), een plaquette met de namen van de Canadese regimenten die hier vochten en een plaquette met de namen van veertig oorlogsslachtoffers uit de toenmalige gemeente Aardenburg.
De tekst op de plaquette luidt:
‘Gemeente Aardenburg
slachtoffers van de oorlog 1940-1945
Zij hebben de bevrijding niet mogen beleven’
Deze groep van vier monumenten zijn het symbool van tragedie, hoop en herdenking allen gelinkt aan de tweede Wereldoorlog.
Eén verhaal uit diezelfde oorlog beschrijft pijnlijk de tragedie van drie bejaarde mensen die onze naam Cuelenaere dragen. Zij waren allen lid van hetzelfde gezin, nl Achillius Cuelenaere (‘Achiel’), Emile Cuelenaere en Juliana Camilla Cuelenaere (‘Camilla’). Zij woonden samen op de ouderlijke boerderij in de Biezen aan de Brieversweg te Eede. Hun ouders waren Jacobus Bernardus Cuelenaere en Theresia Virginia van der Vennet.
Hun streek was in de zomer van 1944 onder water gezet door de Duitse verdediging. In de tweede helft van september moest iedereen die aldaar woonde geëvacueerd worden. Zo kwam Achiel (80 jaar) met zijn broer Emile (75 jaar) en zijn zuster Camilla (65 jaar) op 17 september 1944, beladen met wat huisraad, terecht op de boerderij van Alfons de Milliano. Deze boerderij was gelegen aan de Bakkersstraat, bij Bakkersdam te Oostburg.
Tijdens hun verblijf kwamen er steeds meer vluchtelingen toe. Op 22 oktober kwamen er zelfs nog 100 personen bij. Zij kwamen dwars door het land aangelopen vanuit de in brand geschoten boerderij van Buyck. In totaal waren er dus op die dag zo’n 170 vluchtelingen aanwezig.
In de ochtend van 23 oktober, na hun bevrijding, werden de gewonden door militairen afgevoerd. Daarna werd er besloten om ook de ouderen over te brengen naar de boerderij van Sturm in Klein Brabant omdat het daar wat rustiger was.
Het transport gebeurde met twee boerenwagens, getrokken door twee paarden en werd gemend door een zoon van de Milliano.
De eerste wagen was geladen met persoonlijke spullen. Op de tweede wagen namen er een viertal ouderen plaats, waaronder de familie Cuelenaere. Net voorbij de Munte werd de weg versperd door een verwoeste geallieerde tank. Deze kon worden omzeild door over een dam het land op te rijden en een eind verder over een andere dam weer terug op de weg te komen. Bij het terug opdraaien op de weg liep de tweede wagen niet in hetzelfde spoor als de eerste en reed op een mijn. De vierde persoon, mevrouw Lauret uit Oostburg (Lauret Vandewalle, 78 jaar) werd op slag gedood, de andere ouderen waren zwaar gewond. De voerman en de paarden hadden niets. Volgens de overlijdensakte van mevrouw Lauret moet dit ongeval rond 13:00 uur hebben plaats gevonden.
Achiel en Camilla Cuelenaere stierven nog diezelfde dag aan hun verwondingen, Achiel te IJzendijke en Camilla te Sluiskil. Emil stierf twee dagen later, op 25 oktober, in Axel.
Zij hebben de bevrijding niet mogen beleven!
Uit de stamboom Ceulenaere/Cuelenaere:
- Cuelenaere Achilius (Achiel) werd geboren te Eede op 21 maart 1864 en overleed te IJzendijke op 23 oktober 1944.
- Cuelenaere Emile werd geboren te Eede op 29 december 1868 en overleed te Axel op 25 oktober 1944.
- Cuelenaere Juliana Camilla (Camilla) werd geboren te Eede op 19 juni 1879 en overleed te Terneuzen op 23 oktober 1944.
- Zij waren allen ongehuwde kinderen van Cuelenaere Jacobus Bernardus met Van der Vennet Virginia Theresia en woonden samen in de ouderlijke boerderij aan de Brieversweg te Eede.
- Ze behoren tot’ Familie 1 – Hoofdtak I11 – Cuelenaere Jacobus (1:1337)’.
- Familieband: zij zijn de vierde neef/nicht, derde graad van Ceulenaere Hervé
Bronnen:
- Gemeente Sluis;
- De heer Theo Snijders;
- Sta een ogenblik stil... Monumentenboek 1940/1945, Wim Ramaker en Ben van Bohemen (Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok Matrijs, 1980). ISBN 90 242 01853;
- Van obelisk tot oorlogsgraf - Kleine monumenten en ornamenten in Zeeland, deel 2, Jan J.B. Kuipers en Peter Sijnke (Provincie Zeeland, oktober 2002). ISBN: 90-7156570x.
